Bilişsel-Davranışçı Terapi (BDT), bireylerin düşünce ve inançlarının duyguları ve davranışları üzerindeki etkisini inceleyen, bilimsel temellere dayalı bir psikoterapi yaklaşımıdır. Bu yaklaşımın temelinde, insanların yaşadıkları psikolojik sorunların, çoğunlukla işlevsel olmayan (yanlış, abartılı veya olumsuz) düşünce kalıplarından kaynaklandığı fikri yer alır. BDT, danışanın bu düşünce kalıplarını tanımasına, sorgulamasına ve daha gerçekçi ve sağlıklı düşüncelerle değiştirmesine yardımcı olur.
Bilişsel-Davranışçı Terapi Nedir?
Bilişsel-Davranışçı Terapi, bilişsel (zihinsel) süreçler ile davranış arasındaki karşılıklı ilişkiye odaklanır. Başka bir deyişle, bir kişinin düşünceleri, hissettikleri ve davranışları birbiriyle bağlantılıdır.
- Bilişsel Boyut: Olumsuz ya da hatalı düşünce kalıplarını ve inançları tanımak, bunların yerine daha sağlıklı ve gerçekçi düşünceler koyabilmek.
- Davranışsal Boyut: Kişinin sorun yaratan veya gereksiz kaygıya sebep olan davranış ve tepkilerini fark etmesi, bunları daha yararlı ve işlevsel davranışlarla değiştirebilmesi.
BDT, geçmiş travmaları ve çocukluk deneyimlerini tamamen dışarıda bırakmaz; ancak ana odağı, danışanın “şimdi ve burada” yaşadığı sıkıntılar ve çözüm yolları üzerinedir.
Temel İlkeler
- Düşünceler, Duygular ve Davranışlar Arasındaki Etkileşim
BDT, düşüncelerin duygusal deneyim ve davranışları yönettiğini vurgular. Olumsuz ya da çarpıtılmış düşünceler, kaygı ve depresyon gibi sorunların sürmesine neden olabilir. - Şimdi ve Burada Odaklılık
Geçmiş yaşantılar tamamen yok sayılmasa da, BDT öncelikli olarak mevcut sorunların çözümüne ve bugünkü düşünce-davranış örüntülerine odaklanır. - Temel Bilişsel Çarpıtmaların Fark Edilmesi
Kişiler, “Genelleme yapma”, “Felaketleştirme”, “Siyah-beyaz düşünme” gibi bilişsel çarpıtmalara sıkça başvurabilir. BDT sürecinde bu hatalı düşünce kalıplarının tanınması ve düzeltilmesi hedeflenir. - Aktif Katılım ve İşbirliği
Danışan, terapi sürecine aktif olarak katılır. Seanslar arasında ev ödevleri, günlük tutma, düşünce kaydı hazırlama gibi uygulamalar yapılır. - Kısa Süreli ve Hedef Odaklı Olma
BDT, birçok terapi yöntemine göre daha kısa sürelidir ve hedefe dönük çalışır. Ortaya konan belirli sorunlar ve hedefler doğrultusunda yapılandırılmış bir plan izlenir.
Uygulama Alanları
- Depresyon: Olumsuz düşünce kalıplarını dönüştürerek kişinin duygu durumunu iyileştirmeyi amaçlar.
- Anksiyete (Kaygı) Bozuklukları: Panik atak, sosyal fobi, yaygın anksiyete bozukluğu gibi durumlarda kaygıyı azaltmaya ve baş etme becerilerini geliştirmeye yöneliktir.
- Obsesif Kompülsif Bozukluk (OKB): Tekrarlayan takıntılı düşünceler ve zorlantılı davranışlar üzerinde çalışır.
- Travma Sonrası Stres Bozukluğu (TSSB): Travmatik anıların ve olumsuz düşüncelerin yeniden yapılandırılmasında kullanılır.
- Yeme Bozuklukları: Düşünce kalıplarının düzenlenmesi ve beden algısının sağlıklı hale getirilmesi için etkilidir.
- İlişki ve İletişim Sorunları: Sağlıklı iletişim becerilerinin kazanılması ve olumsuz düşünce örüntülerinin giderilmesi hedeflenir.
BDT, ayrıca madde bağımlılığı, uyum sorunları, öfke kontrol sorunları gibi birçok başka psikolojik rahatsızlıkta da yaygın olarak kullanılmaktadır.
BDT Süreci ve Yararları
- Değerlendirme ve Formülasyon
- İlk adımda danışanın yaşadığı sorun detaylı biçimde ele alınır.
- Bilişsel çarpıtmalar ve davranışsal tepkiler tanımlanarak bir terapi planı oluşturulur.
- Hedef Belirleme
- Danışanla birlikte net ve ölçülebilir hedefler belirlenir (örneğin, kaygıyı azaltmak, olumsuz düşünce sayısını azaltmak vb.).
- Bu hedeflere ulaşmak için atılacak adımlar planlanır.
- Bilişsel Yeniden Yapılandırma
- Danışan, olumsuz ve gerçekçi olmayan düşünceleri tespit eder.
- Bu düşüncelerin gerçeği yansıtıp yansıtmadığı sorgulanır ve alternatif, daha dengeli düşünceler geliştirilir.
- Davranışsal Müdahaleler
- Korku yaratan durumlarla kademeli biçimde yüzleşme (maruz kalma) teknikleri,
- Gevşeme egzersizleri, dikkat dağıtma stratejileri, problem çözme becerileri gibi davranış değiştirme uygulamaları yapılır.
- Ev Ödevleri ve İzleme
- Seanslar arasında uygulanan çalışmalarla öğrenilen becerilerin günlük hayata geçmesi sağlanır.
- Terapi ilerledikçe düzenli takip yapılır ve gerekli düzenlemeler yapılır.
BDT’nin Yararları:
- Düşünce, duygu ve davranışlardaki olumsuz döngülerin fark edilmesi ve kırılması,
- Kısa sürede somut iyileşme görülmesi,
- Sorun çözme ve stres yönetimi becerilerinin kazanılması,
- Özgüvende artış ve kişinin kendi duygu-düşünce süreçleri üzerinde kontrol hissi geliştirmesi.
Psikolog Beray Akbağ ve Bilişsel-Davranışçı Terapi
Uzman Psikolog Beray Akbağ, Bilişsel-Davranışçı Terapi tekniklerini kullanarak danışanlarına yapılandırılmış ve hedef odaklı bir danışmanlık süreci sunar. Danışanla işbirliği içinde yürütülen bu süreçte:
Danışan, psikolojik dayanıklılık ve öz yeterlilik gibi hayat boyu kullanılabilecek beceriler kazanır.
Kişinin sorunlarına özel olarak belirlenen bilişsel çarpıtmalar tespit edilir,
Davranışsal deney ve egzersizlerle farkındalık sağlanır,
Kişinin duygusal, sosyal ve mesleki alanlarda daha işlevsel olmasına yardımcı olunur,